Marka Tungsram jest owocem Drugiej Rewolucji Przemysłowej, która zapoczątkowała elektryfikację całego świata. To między innymi dzięki firmie Bernáta Eggera na przełomie XIX i XX wieku Budapeszt stał się drugim najszybciej rozwijającym się miastem na świecie. Od początku swojego istnienia manufaktura wprowadzała nowatorskie rozwiązania dla technologii oświetleniowej.
Czego dowiesz się z tego wpisu?
- Jak powstała marka Tungsram?
- Skąd wzięła się nazwa firmy?
- Co manufaktura produkowała od początku swoich dziejów?
- Jak przebiegała historia przedsiębiorstwa na przestrzeni lat?
W skrócie
Marka powstała w roku 1896 i od początku istnienia wprowadzała innowacyjne technologie, głównie w dziedzinie oświetlenia. Przez Tungsram przewinęło się wielu cenionych wynalazców, takich jak odpowiedzialni za przełomowy żarnik wolframowy Sándor Just i Franjo Haneman. Obecnie marka sprzedaje swoje produkty do 100 krajów na świecie, nieustannie umacniając swoją pozycję na arenie międzynarodowej.
Pierwsze lata manufaktury
Historia marki Tungsram zaczyna się w roku 1862. Bela i Bernát Egger założyli wtedy firmę produkującą telefony i telegrafy. Po historycznym wynalazku Thomasa Edisona profil rozszerzono o lampy z włókna węglowego. W 1896 stworzono spółkę akcyjną na Węgrzech i właśnie rok ten przyjmuje się za datę powstania Tungsramu.
Marka od początku była związana z technologią oświetleniową. W pierwszych latach produkcji wykonano lampy łukowe, którymi rozświetlono całe śródmieście Wiednia, a w 1883 produkowano już przeszło 1500 lamp z żarnikiem węglowym na dzień. Dalszy wzrost umożliwiły firmie rządowe plany rozwoju przemysłowego – władze Austro-Węgier przyznawały znaczne benefity przedsiębiorstwom wiodącym prym w dziedzinie osiągnięć technicznych. Tak oto przed Bernátem Eggerem otworzyła się szansa na przeniesienie produkcji lamp łukowych z Wiednia do Újpest, obecnie stanowiącego część Budapesztu. Krok ten pozwolił Eggerowi znacznie wyprzedzić swą epokę – brytyjskie, francuskie i szwajcarskie firmy pozostawały daleko za nim. Przykładem jest holenderski Philips, który dopiero w 1891 roku zaczynał produkcję żarzących się lamp w Eidhoven.
1 lutego 1889 roku manufakturę w Budapeszcie przemianowano na Electric Incadescent Lamp Factory Company. Kolejną transformację firma przeszła siedem lat później, 1 lutego 1896 roku, kiedy to Bernát Egger założył jeszcze bardziej rozwiniętą pod względem technologicznym United Electric Company. Do realizacji tego przedsięwzięcia niezbędna była duża pożyczka oraz dotacje przyznane przez Węgry.
Just i Haneman – początek wielkich zmian
Choć wynaleziona przez Edisona żarówka z żarnikiem węglowym była poręczna i bezpieczna dla użytkowników, posiadała też niepożądane cechy. Wykazywała tendencję do ciemnienia, łatwo się kruszyła, dawała czerwonawy blask i relatywnie mało światła. Należało więc znaleźć rozwiązanie, które uczyniłoby ten przedmiot praktyczniejszym.
W roku 1904 współpraca wywodzącego się z Węgier Sándora Justa i Chorwata Franjo Hanemana zaowocowała nowym wynalazkiem. 13 grudnia uzyskali węgierski patent nr 34541 na żarówkę z żarnika wolframowego. W porównaniu do swojej poprzedniczki z żarnikiem węglowym świeciła ona znacznie dłużej, zaś włókno osiągało temperaturę 2077 stopni Celsjusza. Działała nawet do 600 godzin i dawała jaśniejsze światło. Licencję na jej produkcję otrzymała firma Eggera i ten właśnie wynalazek na lata stał się jej głównym produktem.
Wraz z wybuchem I wojny światowej na masową skalę ruszyła produkcja lamp radiowych. Dział zajmujący się ich wytwarzaniem zaczął odnotowywać najwyższe dochody.
Asznór – od ucznia do jednej z najznakomitszych postaci Tungsramu
Kolejną ważną postacią w historii marki Tungsram stał się Lipót Asznór. W 1892 roku został przyjęty do Electric Light Bulb Factory jako uczeń, ale szybko doczekał się awansu. Po błyskotliwej karierze na stanowisku dyrektora ds. sprzedaży żarówek i dyrektora ds. handlu mianowano go dyrektorem generalnym. To właśnie Asznórowi firma Tungsram zawdzięcza nazwę wdrożoną w 1909 roku, nowe fabryki i światowej sławy laboratorium.
Asznór wkrótce utworzył wysokiej renomy zespół badawczy, tzw. United Bulb Research Laboratory, działający pod kierownictwem profesora Pfeifer Ignatiusa. Pracy nad patentami i wynalazkami poświęcił się Pál Selényi, uchodzący za ojca kserografii i pomiarów światła w fotografii, oraz inni cenieni naukowcy, tacy jak Imre Bródy, Pál Selenyi, Zoltán Bay, Károly Simonyi, Tivadar Millner czy Ernő Winter.
W 1936 roku w Újpest wyprodukowano blisko 20 mln żarówek oraz 2,5 mln lamp elektrycznych. Dzięki temu, że Tungsram ujednolicił standardy badań i produkcji, wszystkie aspekty dotyczące wytwarzania części i produktów oraz finalizowania sprzedaży mogły być kontrolowane przez jedną osobę, co znacznie przyśpieszało proces produkcyjny.
Innowacje jeszcze bardziej nabierają rozpędu
Kolejnym krokiem milowym dla przedsiębiorstwa stało się włączenie w 1934 roku do produkcji żarówek wypełnionych gazem kryptonowym. Patent ten, którego twórcą został Imre Bródy, ponownie zwiększał żywotność żarówki.
Po raz pierwszy żarówki kryptonowe zostały zaprezentowane w 1936 roku na Międzynarodowych Targach odbywających się w Budapeszcie. Choć wynalazek Brody’ego nie spotkał się z uznaniem po swojej pierwszej odsłonie, jego produkcja szybko okazała się sukcesem o wymiarze globalnym. Przesądził o nim niewątpliwie atrakcyjny kształt i przyjemne białe światło. Latem 1936 wyprodukowano 49 tys. sztuk, z czego we wrześniu 3,5 tys. rozeszło się tylko na francuskim rynku.
W okresie okołowojennym firma Tungsram nie przestawała zaskakiwać pionierskimi działaniami. W 1937 otworzyła laboratoria telewizyjne. W 1946 Zoltán Bay, który odpowiadał za rozwój technologii, wynalazł radar astronomiczny.
II wojna światowa
Wraz z agresją Niemiec na Polskę 1 września 1939 roku oficjalnie wybuchła II wojna światowa. Węgry znalazły się pod okupacją 19 marca 1944 roku. Jeszcze tego samego dnia Lipót Asznór został wyprowadzony z domu przez Gestapo do dowództwa stacjonującego w mieście. Po tygodniu wraz z innymi przemysłowcami oraz bankierami wywieziono go w okolice Wiednia, a następnie przeniesiono 1 maja 1944 roku do obozu Mauthaussen nieopodal Linzu na terenie Austrii. W ten sposób firma Tungsram straciła swojego lidera.
Kierownictwo marki natychmiast przystąpiło do poszukiwania miejsca na nową lokalizację firmy, a w szczególności działu produkującego wojskowe lampy radiowe. Bez wiedzy Niemców zdołano wywieźć z poprzedniego obiektu półprodukty, surowce i maszyny, dzięki czemu uniknięto licznych strat. Jeszcze tego samego roku, dzięki negocjacjom i wniesieniu okupu w wysokości 100 tys. franków, przedsiębiorstwo uratowało Lipót Asznóra od śmierci w obozie.
Sowieccy żołnierze zadają fabryce potężny cios
Tungsram przetrwał niemiecką okupację. Kondycja firmy uległa jednak znacznemu pogorszeniu wraz z wkroczeniem sowieckich żołnierzy, którzy przynieśli stratę 96% wyposażenia maszynowego, 50% żarówek i 90% zgromadzonych tam surowców i półproduktów. Od roku 1945, Asznór doglądał spraw przedsiębiorstwa z Genewy i dopiero na mocy sowieckiej gwarancji w czerwcu 1947 mógł bezpiecznie wrócić do domu. Już na miejscu został mianowany dyrektorem wykonawczym firmy.
Jeden z najczarniejszych rozdziałów w dziejach fabryki w Újpest miał początek 15 stycznia 1945, gdy sowieccy żołnierze pod kierownictwem pułkownika Galwina poinformowali zarząd o przymusowym zamknięciu fabryki.
Ponowny start przedsiębiorstwa
Wskutek następstw II wojny światowej, oblężenia Budapesztu i ogromnych strat finansowych firma musiała zaczynać niemalże od zera. Nie udałoby się to jednak bez postępu technicznego. Szczęśliwie wojnę przeżyło wielu specjalistów i wykwalifikowanych robotników. Dysponowali oni nieocenioną wiedzą, dzięki której fabryka ponownie zaczęła działać.
Znaczący wpływ na poprawę kondycji Tungsramu miały zagraniczne spółki i delegatury. We wrześniu 1945 zdołano pozyskać część niezbędnych zasobów od spółek zależnych z Danii, Szwajcarii i Czechosłowacji.
Nacjonalizacja przedsiębiorstw zakłóca rozwój Tungsramu
Powojenna nacjonalizacja prowadzona na Węgrzech oraz w innych krajach, w których firma miała swoje filie, raz jeszcze zagroziła istnieniu fabryki. Władze państw mogły zamykać przedsiębiorstwa, by w ten sposób pokryć straty wojenne. Podczas tego procesu nie obowiązywała żadna rekompensata, co wielu biznesmenów w owym czasie doprowadziło do ruiny.
Tungsram pozostawał spółką państwową tylko przez miesiąc. Dzięki podpisaniu z kilkoma przedsiębiorstwami wiejskimi umowy o współpracy, uniknięto likwidacji firmy przez państwo. Prócz żarówek powstawały również inne produkty niewchodzące w profil przedsiębiorstwa, które przynosiły straty. Na domiar złego w 1950 roku cofnięto firmie niezależne uprawnienia eksportowe, przez co tymczasowo straciła licznych odbiorców i nie radziła sobie zbyt dobrze.
1 stycznia 1963 roku manufakturę poddano reorganizacji, której celem miał być trzykrotny wzrost produkcji. Następstwem pierwszej próby była nadmierna biurokracja, która nie pozwalała na szybkie i elastyczne dostosowanie się do zmian zachodzących na rynku globalnym, dlatego wprowadzenie kolejnych modyfikacji w sposobie zarządzania firmą było niezbędne. W roku 1982 koncern przeszedł więc kolejną transformację.
Era ożenku z GE
W 1988 kapitał opiewał już na sumę 6 bln forintów węgierskich, które pomnożono z 42 mln aktualnych na 1946 rok. Firma wypuściła na rynek akcje o wartości 200 HUF. Mając na celu pomnożenie majątku, rozpoczęto poszukiwania zagranicznego inwestora.
W 1989 General Electric nabyło większościowy pakiet akcji Tungsramu, a z czasem przejęło całość udziałów. Każdy aspekt działalności został poddany szczegółowej restrukturyzacji, która trwała 6 lat i pochłonęła 600 mln dolarów amerykańskich. Do dziś ta inwestycja uchodzi za największą, jaką zdecydowało się podjąć GE w Europie Środkowej i Wschodniej.
W 1998 roku zostało ustanowione pierwsze międzynarodowe centrum serwisowe na Węgrzech dla krajów Europy, Bliskiego Wschodu i Afryki.
W 2011 otworzono Lighting Experience Center z wystawowym salonem światła przygotowanym przez GE. Centrum zrealizowane na planach włoskiego studia designu Cerquiglini & Rossi oferowało niepowtarzalne doświadczenia wszystkim wizytującym. Goście mogli podziwiać różnorodność światła podczas interaktywnego spaceru. Ekspozycja dotyczyła głównie oświetlenia stosowanego w biurach i na ulicach. Otwarciu wystawy towarzyszyła 115 rocznica założenia Tungsramu, dlatego goście mogli też poznać historię marki.
„Innowacja jest naszym dziedzictwem!”
W lutym 2018 roku GE ogłosiło sprzedaż swojego przemysłu oświetleniowego w Europie, na Bliskim Wschodzie, w Turcji i Afryce, oraz działu oświetlenia samochodowego.
W kwietniu tego samego roku Grupa Tungsram weszła w posiadanie Tungsram Operations Kft., czyli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w której skład wchodziły węgierskie spółki GE Lightening, pracownicy, aktywa i kontrakty.
„Innowacja jest naszym dziedzictwem” to hasło, które przyświeca nowemu kierownictwu. Przejście ma zostać dopięte w możliwie jak najkrótszym czasie. Tungsram docelowo ma działać jako samodzielna firma, jednak przez pewien czas będzie otrzymywać wsparcie od GE.
W listopadzie 2018 zakończono przejęcie podmiotów międzynarodowych. Do tego czasu nastąpiło również przejście do Tungsramu 106 pracowników z GE Lighting, a dodatkowo do centrali na Węgrzech dołączyło 23 pracowników z 22 krajów.
Cały proces podzielono na kilka etapów. Filie w niektórych krajach otrzymały nową osobowość prawną. Obecnie firma kontynuuje działalność pod szyldem Tungsram Group, a sprzedaż produktów oświetleniowych odbywa się w 100 krajach. Pracownicy i dostawcy niezmiennie utrzymują tradycyjną jakość, podtrzymywana jest również współpraca z doświadczonymi menedżerami.
Solidna marka
Tungsram jest jedną z czołowych, najstarszych i najlepiej rozpoznawalnych firm powstałych na Węgrzech. Nazwa jest zbitką słowną angielskiego i niemieckiego tłumaczenia wolframu, czyli metalu odpowiedzialnego za żarzenie włókien. Z języka Szekspira wzięto pierwszy człon „tungsten”, natomiast od naszych sąsiadów zza Odry zaczerpnięto termin „wolfram”, co pozwoliło zlepić oba wyrazy w jeden – Tungsram.
W historii Tungsramu zawsze dążono do odkrywania nowych rozwiązań. Mimo politycznych zawirowań, które wstrząsnęły losem firmy i pracowników, marka szła do przodu, dokonywała przełomowych odkryć i wytyczała nowe trendy w dziedzinie oświetlenia.
Obecnie 95% wytwarzanych produktów sprzedawanych jest poza Węgrami. Tungsram produkuje lampy i żarówki samochodowe, elementy oświetlenia ulic, tuneli, parków, oświetlenie przeznaczone na wszelkiego rodzaju występy i pokazy, a także żarówki wykorzystywane wewnątrz domów.
Prócz filii położonych poza rodzimymi granicami przedsiębiorstwa na Węgrzech oddziały zlokalizowane są w kilku miastach:
- w Budapeszcie – fabryka źródeł światła,
- w Nagykanizsa – fabryka światła i centrum logistyczne,
- w Kisvárda – fabryka lamp halogenowych i samochodowych,
- w Zalaegerszeg – fabryka części,
- w Hajdúböszörmény – fabryka komponentów.
Sprawnie działający łańcuch dostaw stoi za dotychczasowym sukcesem firmy. Dalszemu rozwojowi mają zostać poddane wszystkie jednostki produkcyjne. Obecnie umacniana jest współpraca z międzynarodowymi dystrybutorami i zagranicznymi filiami. Firma jest ukierunkowana na umocnienie swojej pozycji na rynku międzynarodowym oraz wdrażanie coraz to nowych ulepszeń do oświetlenia samochodowego. Aktualnym prezesem i dyrektorem zarządzającym marki jest Jörg Bauer.
Źródło zdjęć: shutterstock.com, wikimedia.org